Tıbbi Ve Aromatik Bitkilerin Kullanımı ve Sınıflandırılması

Tıbbi ve Aromatik Bitkilerin Geçmişten Günümüze Kullanımı

Tıbbi ve aromatik bitkiler, insanlık tarihi boyunca besin kaynağı olarak kullanılmalarının yanı sıra; ısınma barınma, savunma gibi amaçlarla da kullanılmışlardır. Bunlara ek olarak, arkeolojik bulgular göstermiştir ki, geçmişte insanlar, hastalıkları tedavi etmek amacıyla tıbbi ve aromatik bitkilerden faydalanmışlardır. [1] Modern bilimin gelişimi ile birlikte ise, tıbbi ve aromatik bitkilerin kullanım alanları artmıştır. Günümüzde; kozmetik, gıda, eczacılık, tıp, ziraat, boya, parfümeri gibi sektörler tıbbi ve aromatik bitkilerin başlıca kullanım alanlarını oluşturmaktadır. Tıbbi ve aromatik bitkilerin yaşamsal faaliyetlerini sürdürebilmek için (primer metabolitler) ve yaşamsal faaliyetlerde doğrudan yer almayıp, daha çok kendisini dış etkenlerden korumak için (sekonder metabolitler) doğal olarak ürettiği metabolitler, endüstrideki en temel ürünlerdendir. Özellikle, sekonder metabolitler üstün farmakolojik etkilerinden dolayı ilaçtan kozmetiğe birçok ürünün üretiminde etken madde olarak kullanılmaktadır. [2] Dünya Sağlık Örgütü'ne göre tıbbi bitki, bütün olarak veya bir veya daha fazla organında, yararlı ilaçların sentezi için kullanılabilecek maddeleri içeren veya tıbbi özelliklere sahip bu tür maddeleri doğrudan kullanılabilen herhangi bir bitkidir. [3] Genel olarak, hastalıkların tedavisinde kullanılan bitkiler tıbbi bitkiler, hoş koku, tat, aroma gibi etkileri için kullanılan bitkiler ise aromatik bitkiler olarak tanımlanır. [4] Biyoteknolojik gelişmelere paralel olarak artan sentetik ilaçlar tıbbi bitkilerin kullanımı bir miktar azaltmış olsa da, sentetik ilaçların çok fazla yan etkileri olması tıbbi bitkilere ilgiyi tekrardan arttırmıştır. Aromatik bitkiler ise, kozmetik ve parfümeri sektörlerinde özellikle uçucu yağlarından kaynaklanan koku ve tat özellikleri sayesinde popülerliğini korumaktadır. [5] DSÖ tarafından hazırlanan bir anket raporuna göre, reçete edilen beşeri ilaçların yaklaşık yüzde 25'i bitkilerden elde edilmektedir ve insanların yaklaşık 3’te 2’si hala geleneksel ilaç sistemlerine bağımlıdır [5,6].

Tıbbi ve aromatik bitkilerin sınıflandırılması

Tıbbi ve aromatik bitkiler için birçok farklı sınıflandırma şekli mevcuttur. Örneğin; sektörel olarak;

• Baharat bitkileri: Yiyeceklerde aroma vermek amacıyla kullanılır
• Kokulu (Itri) bitkiler: Kozmetikte yaygındır
• Fitoterapi: Tedavi amacı ile kullanılır.
• şeklinde sıralanmaktadır.

Drog: Bitkilerin Çiçek, meyve, yaprak vb. çeşitli kısımlarına verilen isimdir. Offisinel (resmi) ve offisinel olmayan droglar olarak ikiye ayrılır.

Tıbbi ve aromatik bitkiler genel olarak aşağıdaki gibi sınıflandırılmaktadır.

1. Alfabetik sınıflandırma
2. Morfolojik sınıflandırma: Bitkilerin kullanılan droglarına göre yapılan sınıflandırmadır.
   • Herba: toprak üstü kısım
   • Yaprak (Folia):
   • Çiçek (Flores)
   • Meyve (Fructus)
   • Tohum (Semen)
   • Kök (Radix)
   • Rizom (Rhizom)
   • Yumru (Tuber)
   • Soğan (Bulb)
   • Kabuk (Cortex)
   • Odun (Lignum)
3. Botanik sınıflandırma: Bitkilerin alem, takım, familya, tür vb yapılır
4. Kimyasal sınıflandırma: İçerdikleri etken maddelerin yapılarına göre yapılır.
5. Farmakolojik sınıflandırma: Etken maddelerin etki mekanizmasına göre yapılır
6. Farmakimyasal sınıflandırma: Drogların farmakolojik ve kimyasal etkilerine göre yapılır. [7,8,9]

Tıbbi ve aromatik bitkiler bu sınıflandırmaların yanı sıra; tüketim ve kullanımları, çoğaltma şekilleri, yetiştiricilikleri, iklim şekilleri gibi birçok farklı başlık altında da sınıflandırılabilmektedirler. [9]

REF:

[1] Göktaş, Ö., Gıdık, B. (2019). Tıbbi ve Aromatik Bitkilerin Kullanım Alanları.

[2] Faydaoğlu, E., Sürücüoğlu M., S. (2011) Geçmişten Günümüze Tıbbi ve Aromatik Bitkilerin Kullanılması ve Ekonomik Önemi

[3] Yılmaz M. Tıbbi ve Aromatik Bitkiler

[4] Medicinal and Aromatic Plants—Uses and Functions. Maiko InoueEmail Lyle E. Craker. Volume 2. pages 645-669.

[5] Medicinal and Aromatic Plants of Himachal Pradesh. Narain Singh CHAUAN. 1999. Pages 29-33.

[6] Plant Breeding: The Arnel R. Hallauer International Symposium. Kendall R. Lamkey, Michael Lee. 2006. Pages 51-73

[7] Kırıcı, S. (2016) Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Güz Dönemi Ders Notları

[8] Tıbbi ve Aromatik Bitkilerin Sınıflandırılması

[9] İşler, N. Genel Tıbbi Bitkiler