Tıbbi ve Aromatik Bitki Nedir?

Tıbbi ve aromatik bitkiler; başlıca alkaloidler, terpenoidler, ve fenolikler olmak üzere sekonder metabolitler açısından zengin olan bitki türleridir [1].

Tıbbi ve aromatik bitkiler, yaşamlarını devam ettirmek, çoğalmak gibi amaçlar için primer metabolitleri, kendilerini dış etmenlerden koruyabilmek amacıyla ise sekonder metabolitleri üretirler. Bitkilerin, bu bileşikleri içeren formları ise, öz (ekstrakt) olarak adlandırılır. Bitki özü, genellikle tıbbi bitkilerin farklı kısımlarından veya direkt tüm bitkiden ekstraksiyon yöntemleri ile elde edilir. Ekstraksiyon metotlarında çözücü olarak çoğunlukla su, etil alkol, eter gibi çözüler kullanılır. Aromatik bitkiler ise, genellikle uçucu veya sabit yağlarının elde edilmesi amacıyla kullanılır. Bu yağlar, genellikle buhar damıtma yoluyla ya da sıkılarak özünü çıkarma yöntemi ile elde edilir. Aromatik bitkilerin tohumu, meyvesi, yaprakları ya da köklerinde bulunan aktif kimyasal bileşikler farklı etki mekanizmalarıyla çeşitli alanlarda kullanılmaktadır [2]. [3].

Tıbbi ve Aromatik Bitki Ekstraktı Nedir?

Tıbbi ve aromatik bitki özleri (ekstraktları), içerdikleri aktif sekonder metabolitler sayesinde kozmetik, eczacılık, kimya, gıda, kimya gibi birçok sektörde geniş kullanım alanlarına sahiptirler.. Sekonder metabolitler, bitkilerin yetiştiği çevresel faktörlerden birisinin optimum tolerans düzeyini aşması durumunda, bitkinin strese girmesi sonucunda, savunma amacıyla üretilir. Sekonder metabolit içeren özler, birçok farklı yöntem kullanılarak elde edilebilir. Distilasyon, soğuk presleme, sıvılaştırılmış gazlar, hidroalkolik ekstraksiyon, maserasyon gibi yöntemler örnek olarak verilebilir.

Biyoaktif bileşiklerin bitki materyalinden elde edilebildiği ana işleme ekstraksiyon denir. Ekstraksiyon işleminin amacı, hedef bileşiği en yüksek miktar ve biyolojik aktivitede elde etmektir. Süperkritik akışkan ekstraksiyonu, mikrodalga ekstraksiyonu, basınçlı solvent ekstraksiyonu, katı-faz mikroekstraksiyonu ve enzim destekli ekstraksiyonu kullanılan ekstraksiyon yöntemlerine örnek olarak verilebilir [4].

Tıbbi ve aromatik bitki özütlerinin bazı elde edilme yöntemlerine aşağıda örnek olarak;

- Gül yağı su distilasyonu

- Kekik, adaçayı ve defne yağları buhar distilasyonu,

- Limon, portakal, bergamot, greyfurt ve misket limonu soğuk sıkma yöntemi,

- Keten tohumu, badem yağı, kabak çekirdeği ve çörek otu soğuk pres yöntemi verilebilir [5].

Tıbbi ve Aromatik Bitki Özütlerinin Kullanım Alanları

Dünya’da 50.000-70.000, ülkemizde ise 500 kadar bitki türü tıbbi amaçlı kullanılmaktadır [6].

Tıbbi ve aromatik bitkilerden elde edilen özütler günümüzde gıda, kozmetik, boya, tekstil, ilaç, tarım gibi birçok alanda kullanılmaktadır.

Tıbbi olarak çay, ekstre, pomat, krem, lavman, losyon, solüsyon, parfüm, şurup, tentür gibi ürünlerde toz ve yağ formlarında
Gıdalarda baharat olarak
Bitki ekstraktları tablet, pastilgibi formlarda gıda takviyesi olarak
Kozmetik ürünlerinin, boyaların, oda spreylerinin, dezenfektanların, böcek kovucuların üretiminde
Alkollü ya da alkolsüz içecekler ve sigara endüstrisinde
Kanatlı hayvanların beslenmesinde

Tıbbi ve Aromatik Bitki Uçucu Yağlarının Kullanım Alanları

Tıbbi ve aromatik bitkilerin uçucu yağları antimikrobiyal etkiye sahiptir. Kekik ve biberiye uçucu yağları bu bitkilere örnek olarak verilebilir.
Gıda sanayisinde ürünlerin bozulmaması ve raf ömrü uzatılması için biyo-koruyucu olarak kullanılmaktadır.
Aromatik bitkiler ve uçucu yağları, fenolik bileşikler içerirler.. Bu fenolikler; kalp hastalıkları, kanser, bağırsak hastalıkları ve Alzheimer gibi kronik hastalıkların ilerlemesinde geciktirici rol oynamaktadırlar.
Esansiyel yağlar lipit metabolizması, antioksidan enzimlerin aktivitesi ve çoklu doymamış yağ asitleri üzerinde faydalı etkilere sahiptir [3].

[1] Radu Claudiu Fierascu, Irina Fierascu, Anda Maria Baroi, Alina Ortan, 2021, “Selected Aspects Related to Medicinal and Aromatik Plants as Alternative Sources of Bioactive Compounds”, “International Journal of Molecular Sciences”, Volume 22, Sayfa 1521.

[2] Derya Yeşilbağ, “Fitobiyotikler”, 2007. Sayfa 33-39.

[3] Mücahit Varlı, Hilal Hancı, Gökçe Kalafat, “Tıbbi ve Aromatik Bitkilerin Üretim Potansiyeli ve Yararlığı”, “Research Journal of Biomedical and Biotechnology”, 2020, Sayfa 24-32.

[4] Derya Arslan, Merve Aydın, Selman Türker, 2021, “Extraction Methods of Medicinal and Aromatic Plants, Its Use in Foods and Evaluation in Food Supplement Field”, Turkish Journal of Agriculture - Food Science and Technology”, Volume 9, Sayfa 926-936.

[5] https://itb.org.tr/makale/5-tibbi-aromatik-bitki, Erişim Tarihi: 01.03.2022

[6] Ş. Türkan, H. Malyer, S.Ö. Aydın and G. Tümen, 2006, “Ordu İli ve Çevresinde Yetişen Bazı Bitkilerin Etnobotanik Özellikleri,” Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi., Volume 10, Sayfa 162-166.

Geri